Gioan Làm Phép Rửa và Hêrôđê Antipas

Thứ hai - 09/12/2019 20:05

Sylvain Campeau

Đầu thế kỷ thứ nhất của kỷ nguyên, Gioan Làm Phép Rửa đã phá vỡ sự yên lặng lâu dài của các ngôn sứ. Ông hoạt động trong hoang mạc, gần với sông Giođan. Nhưng theo các Tin Mừng Nhất Lãm, hoạt động của ông chấm dứt cách nhanh chóng sau khi Đức Giêsu chịu phép rửa: “Khi Đức Giêsu nghe tin ông Gioan đã bị nộp, Người lánh qua miền Galilê” (Mt 4,12 và Mc 1,14). Theo những nguồn sẵn có,[1] ta biết gì về những lý do khiến Đức Giêsu lánh đi và Gioan bị chém đầu?

Một con người bị can ngăn

Theo tác giả Tin Mừng Luca mà các tường thuật rất tăm tối về chủ đề này thì chính Hêrôđê Antipas đã có ý bắt và giết Gioan (Lc 3,19-20 và 9,9). Lý do được vội vã đưa ra là vì sự tấn công cá nhân của vị ngôn sứ: “Còn tiểu vương Hêrôđê thì bị ông Gioan khiển trách vì đã lấy bà Hêrôđia là vợ của người anh, và vì tất cả các tội ác tiểu vương đã phạm” (3,19). Như vậy, Gioan bị lên án bởi một người không nhận những lời khiển trách mà vị ngôn sứ nhắm vào ông.

Một người đàn bà xảo quyệt

Các Tin Mừng Matthêô và Marcô đều gán cho bà Hêrôđia, vợ của Hêrôđê Antipas, trách nhiệm bắt giữ và hành quyết Gioan: “Lý do là vì vua đã lấy bà Hêrôđia, vợ của người anh là Philípphê, mà ông Gioan lại bảo: "Ngài không được phép lấy vợ của anh ngài!” (Mc 6,17-18 được Mt 14,3-4 lấy lại). Vì Hêrôđê do dự không hành quyết Gioan vì sợ dân nổi dậy (Mt 14,5), vợ ông dùng mưu để đạt được mục đích. Với sự đồng lõa của cô con gái là Salômê, bà đã xin đầu Gioan, một trình thuật rất được biết đến của các tin mừng (Mc 6,21-29 hay Mt 14,6-12). Gioan đã bị xử tử vì một người đàn bà giận dữ vì những lời khiển trách của vị ngôn sứ về cuộc hôn nhân của bà với quan thủ hiến (tétrarque).[2]

Cuộc hôn nhân của Hêrôđia được xem như là bất hợp pháp và ngoại tình. Bà đã bỏ chồng là Philípphê (con của Hêrôđê Cả) để lấy ông Hêrôđê Antipas, người em cùng cha khác mẹ với ông chồng đầu tiên. Luật Do Thái cấm những cuộc hôn nhân như thế (xem Lv 20,21 và 18,16). Điều mà các tin mừng không đề cập đến đó là ông quan thủ hiến Hêrôđê cũng đã kết hôn trước khi lấy bà Hêrôđia: ông đã ly dị vợ mình là Phasaélis, con gái của vua Arétas IV, vương quốc Nabatène. Thông tin này đến từ một nguồn khác là cuốn Antiquités juives , của sử gia Flavius Josèphe,[3] sống vào thế kỷ thứ I.

Một ngôn sứ bị cho là nguy hiểm

Ở cuốn XVI trong tác phẩm của mình, sử gia Josèphe ca ngợi Gioan Làm Phép Rửa: “Quả thật đây là một người tốt mà vua Hêrôđê đã giết đi” vì sợ một “cuộc nổi loạn” do những gì mà Gioan rao giảng. Vì thế, ta có thể hiểu rằng lời rao giảng của Gioan cũng như cử chỉ hoán cải hoàn toàn mà ông đề nghị (phép rửa) đã có tiếng vang vượt qua bầu khí tôn giáo đến độ làm nhà cầm quyền thấy bất an.

Theo sử gia Do Thái này, Hêrôđê và cận thần chịu trách nhiệm trong việc hành hình Gioan Làm Phép Rửa. Và cũng theo lối giải thích phổ biến trong dân Do Thái thì Hêrôđê bị Thiên Chúa trừng phạt vì hành động này: quân đội của Hêrôđê bị quân đội của Arétas đánh tan tác trong cuộc tranh chấp biên giới. “Người Do Thái cho rằng chính vì để báo thù cho Gioan Làm Phép Rửa mà đội quân này bị tiêu diệt: Thiên Chúa muốn trừng phạt Hêrôđê” (Antiquités juives XVI,119)

Nếu những lý do hành hình Gioan Làm Phép Rửa không được nói rõ ràng trong các nguồn tài liệu của chúng ta thì có một điều chắc chắn: Hêrôđê Antipas và các cận thần là những người chịu trách nhiệm về cái chết này. Việc bắt giữ ông được Marcô và Matthêô thuật lại bằng cùng một động từ cũng như có liên kết với hoạt động của Đức Giêsu: “Sau khi Gioan bị giao nộp, Đức Giêsu lui về Galilê” (Mc 1,14; Mt 4,12). “Bị giao nộp” cũng là động từ được sử dụng để nói về cuộc bắt giữ Đức Giêsu. Đây là một phương pháp sử dụng văn chương có mục đích chứng minh rằng hoạt động và lời rao giảng của hai con người này gắn liền với Vương quyền Thiên Chúa trị đến, một niềm hy vọng mà cả Gioan Làm Phép Rửa và Đức Giêsu Nazareth đã làm sống dậy trong dân Do Thái. Nếu có khó khăn khi đánh giá những ẩn ý chính trị trong lời rao giảng của Gioan Làm Phép Rửa thì tác phẩm của sử gia Do Thái này cho phép chúng ta tin rằng ông quan thủ hiến đã nhìn thấy một mối đe dọa và để giữ vững quyền lực, ông đã loại bỏ vị ngôn sứ người xứ Giuđê.

[1] Không bao gồm Tin Mừng Gioan vì chỉ nói ông bị tống ngục (3,24) mà không đưa ra lý do.

[2] Quan thủ hiến (tétrarque) cai quản một trong bốn phần của vương quốc. Sau cái chết của Hêrôđê Cả, các con ông thừa kế vương quốc của người cha nhưng những người Roma chia ra làm bốn phần. Hêrôđê Antipas nhận phần thừa kế lãnh thổ Galilê và Pêrê (miền đất nằm ở đông bắc Biển Chết cho đến phía tây sông Giođan. Ông đã cai trị phần đất này từ năm 4 trước Công nguyên cho đến năm 39.

[3] Những trích dẫn của Antiquités juives (Do Thái thời cổ đại) trong cuốn Flavius Josèphe. Un témoin juif de la Palestine au temps des Apôtres. Paris, Cerf (Documents autour de la Bible), 1981, Supplément au Cahiers Évangile 36, p. 50-51.

Tác giả: Lm. Phaolô Nguyễn Minh Chính chuyển ngữ

Tags: kinh thánh