Kết luận tọa đàm: Chuyên đề về linh mục thừa sai Alexandre de Rhodes và Á thánh Anrê Phú Yên tại Chủng viện Qui Nhơn ngày 22/9/2025

Thứ ba - 23/09/2025 19:00
Cha Giuse Hien

Kính thưa toàn thể tham dự viên và Ban tổ chức cuộc tọa đàm/hội thảo về Á thánh Anrê Phú Yên và linh mục thừa sai Dòng tên – Alexandre de Rhodes…

Chúng ta lại một lần nữa được cùng nhau “tọa đàm” mà nội dung “câu chuyện để chia sẻ và lắng nghe” lại mang chiều kích “nhân văn và lịch sử”. Nhân văn, vì đối tượng cũng như trọng tâm của cuộc tọa đàm hôm nay là thừa sai Alexandre de Rhodes và Á thánh Anrê Phú Yên, những con người bằng xương bằng thịt, đã sống, đã hoạt động, đã chết, và đã để lại những di sản tinh thần rất nhân văn, rất cao trọng và hữu lích cho chúng ta hôm nay. Lịch sử, vì cả hai đã hiện hữu cách xa chúng ta đến hơn 400 “cây số thời gian” (Anrê Phú Yên thì năm nay vừa tròn sinh nhật 400 năm; trong khi Alexandre de Rhodes thì sinh ra cách đây 432 năm)!

Với đối tượng là hai nhân vật quan trọng như thế xét về mặt đạo lẫn đời, cuộc tọa đàm chúng ta lại chỉ gói gọn trong vài tiếng đồng hồ của một buổi sáng mùa Thu, nói cho cùng, chúng ta chỉ làm công việc mang tính “cởi ngựa xem hoa” hơn là một cuộc hội thảo chuyên đề đúng nghĩa! Vì quả thật, câu chuyện mà chúng ta cùng chia sẻ, đàm thoại và lắng nghe về Alexandre de Rhodes và Á thánh Anrê Phú yên hôm nay so với những gì mà thế giới học thuật, lịch sử và văn hóa đã dành cho các ngài trong suốt chiều dài lịch sử cả bên Đông lẫn bên Tây, trong môi trường Việt Nam hay bên ngoài thế giới, có thể nói được thật giản đơn và khiêm tốn nhưng lại mang tính kế thừa, đào sâu và gợi mở cần thiết.

Với nhân vật Alexadre de Rhodes, vì là người thuộc giới văn hóa văn học liên quan đến cả một hệ thống ngôn ngữ và chữ viết chính yếu của một dân tộc, Việt Nam chúng ta, nên không lấy làm lạ việc linh mục Alexandre de Rhodes được chú trọng vượt trội trong các công trình nghiên cứu học hỏi vượt xa Á thánh Anrê Phú Yên, một chứng nhân tử đạo tiên khởi của Giáo Hội Công giáo tại Việt Nam. Cũng chính trong chiều hướng đó mà cuộc tọa đàm hôm nay dành cho hai ngài võn vẹn chỉ với bảy bài tham luận thì Alexandre de Rhodes đã chiếm tới bốn trong khi Á thánh Anrê Phú Yên chỉ có hai, không kể một đề tài dành chung cho cả hai người.

Trước khi kết thúc cuộc tọa đàm, tôi muốn được đúc kết lại như một “kết luận giản đơn” của 7 bài tham luận (với một bài bổ sung của Pgs.Ts. Hoàng Dũng) cùng với 12 ý kiến đóng góp và chia sẻ trong phần hội thảo.
           
1. Bài tham luận về tiểu sử:

Trước hết, linh mục trẻ Võ Trần Nhựt đã một lần nữa giúp chúng ta khẳng định dứt khoát về các chi tiết lịch sử trong lý lịch của hai nhân vật Đắc Lộ và Anrê Phú Yên. Yếu tố lịch sử quan trọng này luôn như một nền tảng vững chắc để chúng ta có thể yên tâm mà bước tiếp vào các con đường, các ngõ ngách phức tạp nhiêu khê khác mà không phải lấn cấn tồn nghi chỗ này, chỗ nọ về ngày sinh tháng đẻ, về quê hương cội nguồn… Cảm ơn cha Nhựt đã trình cách sinh động và bắt mắt một vấn đề vốn khô khan và nhiều tranh luận.

2. Tiếp theo đó là tham luận về Á thánh Anrê Phú Yên của Ts. Võ Minh Hải: Hình tượng Anrê Phú Yên trong Người chứng thứ nhất của Phạm Đình Khiêm.

Theo dõi bài tham luận này, chắc chắn, rất nhiều người nghe hôm nay sẽ nghĩ thầy Võ Minh Hải là một Kitô tô hữu thứ thiệt; vì đề tài thầy chọn để tham luận là một vị Á thánh lừng danh của người Công giáo; nhất là ngôn ngữ thầy dùng để quảng diễn nội dung hoàn toàn mang tính đặc thù Công giáo. Thật vậy, với những cụm từ như “Con đường phục vụ Tin Mừng”, “Tình yêu dành cho Hội Thánh”, “lý tưởng phụng sự Thiên Chúa và phục vụ tha nhân”, “sống đức tin không như một tập quán hay di sản, mà như một lựa chọn cá nhân có trách nhiệm, đầy tự do và can đảm”… cùng với rất nhiều cách lập luận và diễn tả khác, thầy Hải hoàn toàn chinh phục trái tim của mọi người tín hữu Công giáo khi quảng diễn hình tượng Anrê Phú Yên qua tác phẩm “Người chứng thứ nhất của học giả Phạm Đình Khiêm. Thầy không chỉ giải trình nhân vật này trên bình diện “phê bình văn học, lịch sử” mà nhất là đã tiếp nối vai trò chuyển tải chân dung Anrê Phú Yên như một nguồn cảm hứng đức tin và văn hóa, một sứ điệp mang tính “linh đạo” mà lời quảng diễn sau đây là một khẳng định: “Cái chết của Anrê Phú Yên không như một bi kịch đơn thuần, mà như một biểu tượng chiến thắng của đức tin Kitô giáo – chiến thắng của tinh thần tự do tôn giáo trước bạo lực, và chiến thắng của niềm tin sâu sắc trước quyền lực trần thế”; và đây là một khẳng định mà bất cứ người Công giáo Việt Nam nào cũng đều xác tín và đón nhận: “Anrê Phú Yên … không chỉ là “người chứng thứ nhất” của Hội Thánh Việt Nam, mà còn là người bạn đồng hành tinh thần của người trẻ hôm nay, giữa những thách đố và sự lựa chọn sống còn của thời đại”. Xin trân trọng cảm ơn thầy.

3. Bài tham luận thứ hai về Anrê Phú Yên: Anrê Phú Yên: cuộc gặp gỡ của hai đường mở cõi (linh mục Giuse Trương Đình Hiền):

Mục tiêu nhắm tới chỉ là một “gợi ý để ôn tập một thoáng lịch sử” qua chân dung Á thánh Anrê Phú Yên: lịch sử của một thời “mở cõi biên giới” của cha ông ta trên con đường dựng nước” và một thời “mở cõi Tin mừng” của những bước chân truyền giáo đầu tiên trên mảnh đất Việt Nam này. Chỉ với một con người – Á thánh Anrê Phú Yên - mà chúng ta có thể học được hai bài học lịch sử quý giá.

4. Bài tham luận đầu tiên về Alexandre de Rhodes của Tiến sĩ Đặng Quốc Minh Dương: Di sản Alexandre De Rhodes – Nhìn từ văn hóa.

Đúng như nhận xét của Ts. Đặng Quốc Minh Dương: “… đã có nhiều nghiên cứu về di sản của Alexandres de Rhodes, nhưng phần lớn tập trung vào các lãnh vực như ngôn ngữ học, lịch sử truyền giáo và vai trò của ông trong quá trình hình thành chữ Quốc ngữ”. Và điều mà thầy Dương muốn chia sẻ trong cuộc tọa đàm về Alexandre de Rhodes hôm nay đó là “Alexandre de Rhodes - nhìn từ văn hóa” hay như thầy cắt nghĩa “tái thẩm định vai trò và di sản của Alexandre de Rhodes dưới lăng kính văn hóa học, qua đó, góp phần đặt lại vấn đề về ký ức văn hóa và cách thức chúng ta tiếp nhận những nhân vật “ngoại biên” trong tiến trình hình thành bản sắc hiện đại của dân tộc”. Để khai trưởng nội dung ý tưởng trên, thầy đã phân tích qua 4 góc nhìn:

- Alexandre de Rhodes: cầu nối văn hóa Đông-Tây.

- Alexandre de Rhodes và những dòng chảy của văn hóa Việt Nam.

- Alexandre de Rhodes và cách tiếp cận văn hóa Việt nam từ thực địa.

- Alexandre de Rhodes gợi lên những trăn trở và suy tư.

Sau những phân tích, nhận định chí lý, Tiến sĩ Minh Dương đã đúc kết thật thâm thúy và mang chiều kích tích cực hướng tới tương lai: “Với vai trò “người trung gian văn hóa”, ông giúp Việt Nam tiếp xúc sớm với trí thức phương Tây mà không đánh mất bản sắc. Những đóng góp ấy cần được nhìn nhận khách quan, công bằng và toàn diện – như một phần không thể thiếu trong lịch sử văn hóa dân tộc. Việc phục hưng ký ức học thuật về Alexandre de Rhodes cũng là một cách thiết yếu để kiến tọa bản sắc văn hóa hiện đại hôm nay”. Xin cảm ơn những đóng góp và chia sẻ đầy tâm huyết của thầy.

5. Bài tham luận thứ hai về Alexandre de Rhodes của Ts. La Mai Thi Gia: Phép giảng tám ngày của Alexandre de Rhodes: Đối thoại văn hóa và niềm tin giữa phương Tây và Việt Nam thế kỷ XVII.

Lựa chọn cách tiếp cận và nghiên cứu về Alexandre de Rhodes qua một tác phẩm quan trọng của ngài và là tư liệu quý giá trong kho tàng lịch sử văn hóa Việt Nam – cuốn Phép giảng tám ngày (Cathechismus in octo dies, 1651), quả thật, Ts. La Mai Thi Gia đã gợi mở một chiều kích mới mẻ và độc đáo về công trình và sự đóng góp của Alexandre de Rhodes cho Việt Nam về cả hai phương diện “đạo” cũng như “đời”. Ngay từ đầu, tác giả đã đặt vấn đề này: “Tác phẩm Phép giảng tám ngày (Cathechismus in octo dies, 1651) của ông không chỉ được biết đến như bản giáo lý đầu tiên viết bằng chữ Quốc ngữ, mà còn là một văn bản mang giá trị tư liệu quan trọng đối với việc nghiên cứu lịch sử tiếp xúc văn hóa và lịch sử tư tưởng tôn giáo ở Việt Nam vào thế kỷ XVII”. Qua việc phân tích bản văn, tác giả La Mai Thi Gia đã đặt mình vào cái nhìn của Đắc Lộ để “đối thoại với tôn giáo và tín ngưỡng dân gian của Việt Nam” cũng như “đối thoại với Tam giáo” (Phật giáo, Lão giáo, Nho giáo). Chính từ trên nền tảng “đối thoại” đó, các thừa sai đã có những quyết sách mục vụ được lựa chọn sao cho thích hợp; một cách lựa chọn mà cho đến hôm nay vẫn còn thích hợp như lời kết luận của chính tác giả: “Cuộc đối thoại với tín ngưỡng dân gian và Tam giáo từ hệ lụy quy chiếu Kitô giáo độc thần nhằm định hình lại cách người Việt hiểu về bản chất tôn giáo và niềm tin. Từ đó có thể thấy De Rhodes triển khai một chiến lược truyền giáo chặt chẽ, kết hợp lý lẽ thần học với ngôn ngữ bản địa, đồng thời mở ra góc nhìn phương Tây về văn hóa tín ngưỡng Việt Nam trong buổi đầu tiếp xúc”. Xin cảm ơn Tiến sĩ Thi Gia.

6. Bài tham luận thứ ba về Alexandre de Rhodes của Pgs. Ts. Nguyễn Hữu Sơn: Tiếp nhận cha Alexandre de Rhodes ở Việt Nam giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX.

Người đã từng “ngược xuôi xông xáo” trên những nẻo đường văn học Đông Tây Kim Cổ trong cương vị nguyên Phó Viện trưởng Viện Văn học và TBT Tạp chí Nghiên cứu Văn học, PGS.TS. Nguyễn Hữu Sơn đã chia sẻ cho chúng ta những tư liệu quý hiếm về cách tiếp nhận cha Alexandre de Rhodes ở Việt Nam giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX. Phải đổ nhiều công sức lắm, thầy Sơn mới lần lượt chia sẻ cho chúng ta những bút tích, ký sự về Alexandre de Rhodes của các bậc học giả tiền bối như Phạm Quỳnh, Đào Duy Anh, Vũ Ngọc Phan, Nguyễn Hữu Trương, Hoa Bằng, Tiên Đàm, Nguyễn Văn Tố, Dương Quảng Hàm, Nhật Nham, Phương Lan… để cuối cùng kết luận bằng những từ có cánh: “Thực tế tài liệu đã minh chứng, xác định sáng rõ quá trình hình thành chữ Quốc ngữ và vai trò tổng thành của A. Rhodes có ý nghĩa thời đại, quốc gia, dân tộc, vượt lên mọi thiên kiến. Từ quan điểm lịch sử cụ thể, hoàn toàn có thể gi nhận, vinh danh A. Rhodes như một trong những danh nhân văn hóa góp công đầu mở đường, kiến tạo, kết nối mối quan hệ giao lưu, hội nhập giữa Đại Việt – Việt Nam với Phương Tây và thế giới hiện đầu”. Xin cảm ơn PGS.TS.

7. Bài tham luận thứ tư (cuối cùng) của Nnc. Bùi Công Thuấn: Alexandre de Rhodes, những vấn đề lịch sử.

Với cái nhìn tổng hợp xuyên qua các tác giả đương đại (như Thụy Khuê, Bùi Kha, Gs. Ts. Phạm Văn Hường…), thầy Bùi Công Thuấn đã cho thấy ba vấn đề nổi cộm liên quan đến thừa sai Dòng Tên Alexandre de Rhodes:

- Alexandre de Rhodes có phải là ông tổ sáng tạo chữ Quốc ngữ không hay đây là công trình tập thể mà ông chỉ là người tập đại thành?

- Alexandres de Rhodes có phải là người dọn đường cho thực dân Pháp đô hộ Việt Nam hay chỉ là một thừa sai thuần túy lo công cuộc truyền giáo và hội nhập văn hóa?

- Alexandre de Rhodes và con đường hội nhập văn hóa.

Đây là ba vấn đề luôn luôn mới để tiếp cận và đào sâu để có những nhận định quân bình, chính xác, định hướng cho các thế hệ trẻ hôm nay khi tiếp cận những di sản văn hóa và tinh thần của các vị tiền bối.

Về chuyên đề liên quan đến chữ Quốc ngữ và Alexandre de Rhodes, có thể nói, đã tạm giải quyết xong, như cố Giáo sư Phan Huy Lê đã khẳng quyết trong cuộc hội thảo “Bình Định và chữ Quốc ngữ” (2016): “Vấn đề thứ nhất: Công lao của Alexandre de Rhodes là tổng hợp và hệ thống hóa những kết quả sáng tạo của những người đi trước … Hội thảo nhất trí cần nêu cao công lao đi đầu của các giáo sĩ Dòng Tên người Bồ, người Ý và nhìn nhận đánh giá cống hiến của A. de Rhodes một cách đúng mực, khách quan … Vấn đề thứ hai: … chữ Quốc ngữ ra đời liên quan đến hoạt động truyền giáo của các giáo sĩ phương Tây, diễn ra trước cuộc xâm lược của thực dân Pháp bắt đầu từ năm 1858. Trong công cuộc chuẩn bị và tiến hành xâm lược, có một số giáo dân đã liên kết với quân xâm lược, tham gia các hoạt động chuẩn bị như cung cấp thông tin, vận động giáo dân và có người trực tiếp dính dáng đến cuộc xâm lược, nhưng không thuộc về sự ra đời, tồn tại và phát triển của chữ Quốc ngữ”.

Trong khi đó, vấn đề “hội nhập văn hóa” mà Alexandre de Rhodes đã từng đặt ra và giải quyết cho thời đại của ngài cách hiệu quả (chữ Quốc ngữ) thì cho đến hôm nay đó vẫn là phương cách hữu hiệu nhất.

Xin cảm ơn thầy Bùi Công Thuấn đã khơi gợi những vấn đề rất thời sự và cần thiết này.

Kết:

Như vậy, đã đến lúc chúng ta khép lại cuộc tọa đàm văn học và lịch sử ở đây. Hy vọng những chia sẻ đầy tâm huyết và những nghiên cứu sâu sắc và tích cực mang tính xây dựng và gợi mở về hai thầy trò Alexandre de Rhodes – Anrê Phú Yên sẽ là những đóng góp quý báu cho kho tàng văn hóa của Việt Nam cũng như cho kinh nghiệm mục vụ của Giáo Hội Công giáo Việt Nam. Xin trân trọng cảm ơn các tác giả gởi bài tham luận và nhất là các tác giả đã thuyết trình tham luận tâm huyết của mình cùng tất cả các vị đã đóng góp ý kiến và chia sẻ quý báu trong giờ hội thảo. Chúng tôi xin trân trọng đón nhân mọi thành tâm thiện ý này của các quý vị.

Nơi vương quốc vĩnh hằng, chắc linh mục Alexandre de Rhodes và Á thánh Anree Phú Yên là những người vui và cảm động nhất trong ngày hôm nay. Xin hai vị cầu thay nguyện giúp để công trình và lời chứng thánh thiện của các ngài được thành tựu như ý Chúa để “Chúa được vinh danh hơn” (Ad Mjorem gloriam Dei).

Trong dịp này, tôi cũng xin được thay mặt cho Tòa Giám mục Qui Nhơn và Ban Văn hóa Giáo phận gởi đến quý vị chủ đề tọa đàm cho năm tới (2026): NƯỚC MẶN VÀ CHỮ QUỐC NGỮ QUA DÒNG THỜI GIAN. Chúng ta đã có Nước Mặn; và trong cuộc Hội thảo “Bình Định và chữ Quốc ngữ” năm 2016, Nước Mặn được coi như một trong ba cái nôi khai sinh chữ Quốc ngữ và là cái nôi sớm nhất. Chính vì thế, điều còn lại đó là chúng ta cùng tìm hiểu xem, từ cái nôi Nước Mặn đó dòng sông chữ Quốc ngữ đã uốn lượn, trôi chảy qua những nẻo thăng trầm nào để có được vóc dáng của ngày hôm nay. Hy vọng chúng được hân hạnh đón tiếp quý vị cách trọng thị trong cuộc tọa đàm sang năm.

Xin trân trọng cảm ơn.
 

Tác giả: Trương Đình Hiền

 Tags: thường huấn

Tổng số điểm của bài viết là: 0 trong 0 đánh giá

  Ý kiến bạn đọc

Theo dòng sự kiện

Xem tiếp...

Những tin mới hơn

Những tin cũ hơn

TIN ĐƯỢC QUAN TÂM
DOWNLOAD TÀI LIỆU

Tủ sách Nước Mặn

Tuyển tập dành cho thiếu nhi. Xuất bản định kỳ, mỗi tháng một số.

Tập San Mục Đồng

Tuyển tập thơ văn dành cho những cây bút trẻ trong và ngoài Giáo phận Qui nhơn. Xuất bản 4 số một năm.

Chúng tôi trên mạng xã hội

Bạn đã không sử dụng Site, Bấm vào đây để duy trì trạng thái đăng nhập. Thời gian chờ: 60 giây